Het verzet tegen de boekverboden in Florida bloeit op

Bron: nieuwsbrief Trouw 22.6.2023 (Seije Slager)

Een ‘fout’ boek in de klas kan een leraar in Florida nu vijf jaar cel kosten. In Tampa Bay bloeien initiatieven op om zulke verboden boeken toch onder de aandacht te brengen.

Afgelopen november bespeurde Chase Hartman voor het eerst dat er iets veranderd was in Florida. De scholen, die de afgelopen jaren zo blij waren met de boeken die hij voor ze regelde, begonnen ineens terughoudend te reageren. Uiteindelijk weigerden ze zijn donaties helemaal. Nu staat de garage van zijn ouders vol met boeken, die hij nog maar moeilijk kwijt raakt.

Hartman is pas 17, hij begint na de zomer aan zijn eindexamenjaar. Maar de scholier uit Tampa heeft al een lange carrière als non-profit regelneef achter de rug. Toen hij tien was, zette hij met zijn broertje de organisatie Eco Brothers op, die onder andere boeken doneert aan scholen. Vooral in armere buurten, waar toegang tot boeken niet vanzelfsprekend is. De afgelopen jaren wist hij naar eigen opgave 200.000 boeken een nieuwe plaats te geven in een klaslokaal of schoolbibliotheek.

Soms krijgt hij die boeken gedoneerd, soms organiseert hij evenementen om fondsen te werven, soms hengelt hij subsidies binnen. Zoals in november, toen hij een beurs van 10.000 kreeg om boeken aan te schaffen, en daar aanvankelijk heel enthousiast over was. Tot hij ze dus niet meer kwijtraakte.

Nieuwe wetten maken het bespreken van seks en gender taboe

“We waren eerst een beetje in de war, waarom scholen het zo afhielden. Toen hoorden we over die nieuwe wetten. De mediaspecialist van iedere school moet nu ieder boek scannen op gevoelige inhoud. Daardoor werd zo’n donatie een heel lang proces waar niemand meer echt tijd voor had. We moeten nu een stap terug doen en andere oplossingen bedenken.”

De staat Florida is de afgelopen tijd synoniem geworden voor boekverboden en -beperkingen op scholen. Ook in andere conservatieve Amerikaanse staten is de inhoud van de schoolbibliotheken al een paar jaar onderwerp van heftige discussie, maar de wetten die gouverneur Ron DeSantis vorig jaar ondertekende zorgden ervoor dat de strijd in Florida de afgelopen tijd erg verhit werd.

Die wetten stipuleren onder meer dat scholen deze zomer al hun lesmaterialen moeten hebben geïnventariseerd op controversiële onderwerpen. De criteria zijn vaag, maar het bespreken van ‘seksuele oriëntatie of genderidentiteit’ is in ieder geval taboe. In de wet staat ook dat één klacht van één ouder al genoeg is om een boek tot nader order te verwijderen. Ergens na 30 juni, als de inventarisatie klaar is, zal het ministerie van onderwijs een lijst verspreiden van alle boeken die door scholen zijn verwijderd zijn of door ouders aangevochten, ‘ter overweging’ van andere schooldistricten.

Die lijst zal ongetwijfeld nieuwe verwijderingen tot gevolg hebben. Want zo vaag als de criteria zijn, zo streng zijn de straffen: een leraar die zich schuldig maakt aan het verspreiden van ongepaste lesmaterialen maakt zich schuldig aan een derdegraads misdrijf, en riskeert een gevangenisstraf van maximaal vijf jaar of een boete van maximaal 5000 dollar.

‘De verboden boeken die ik las op school, waren de beste die ik gelezen heb’

“Ik heb de afgelopen weken zes leraren hier gehad die hun hele bibliotheek kwamen doneren. Zolang die lijst er nog niet is, is er zoveel onzekerheid. Jongere leraren willen dat risico niet nemen”, vertelt George Brooks, die samen met zijn vrouw Sarah de tweedehands boekhandel The Book Rescuers bestiert in een loods in Pinellas Park, een van de vele stadjes in de agglomeratie Tampa Bay.

Hij neemt ze graag in ontvangst. Het liefst om ze weer door te geven aan andere leraren, die het nog wel aandurven. Vandaag is het zaterdag, en dat betekent tien procent korting voor onderwijzend personeel, bovenop de standaard-korting voor schoolboeken, en verscheidene andere voordeeltjes die hij enthousiast uit zijn mouw tovert. Sommige ladingen gaan bijna gratis over de toonbank. “Ik beschouw ons niet in de eerste plaats als boekverkopers, maar als specialisten in het zoeken van nieuw onderdak voor boeken. Dus soms geef ik ze weg. Die vrouw net, als ze die boeken voor zichzelf had gekocht, dan had ze moeten betalen, maar ik kwam erachter dat ze ze gaat gebruiken om de nieuwe generatie van onze gemeenschap te onderwijzen. Nou, neem dan maar mee.”

Binnen die missie past ook de speciale kast voor ‘verboden boeken’ in de winkel. Er staan niet alleen boeken in die in Florida verboden zijn. “Als ze ooit ergens in de VS verboden zijn, dan vestigen we er graag wat extra aandacht op.” Brooks is ook bezig met een project om audioboeken die in het publieke domein vallen als audioboek te laten inspreken door vrijwilligers. Hij wil er ook door kunstmatige intelligentie gegenereerde visualisaties bij maken. Als hij er de tijd nou maar eens voor kon vinden, want daar is eerst weer een klant die wil afrekenen.

Het is Tom Lichtman, die uit de sectie verboden boeken Of Mice and Men van John Steinbeck mee heeft genomen. “Het verbaast me echt wat er allemaal tussen staat, echt niet alleen maar gewaagde boeken. Ik heb dit zelf op school gelezen, gek genoeg. Ik had op school een leraar die een speciaal project deed en ons boeken liet lezen die verboden waren. Daar zaten wat van de beste dingen tussen die ik gelezen heb.”

Vooral gemarginaliseerde stemmen worden gesmoord

Ook elders krijgen de verboden boeken nu een nieuw podium. Bijvoorbeeld in een uitstalling bij de hippe onafhankelijke boekwinkel Tombolo Books in buurstad St. Petersburg. Die geeft een aardig overzicht van wat er zoal verboden wordt in Florida. Vooral hedendaagse werken die homoseksualiteit of racisme bespreken, veelal van schrijvers die niet wit of niet heteroseksueel zijn. Maar ook bestsellerauteur Jodi Picoult, en de klassiekers van Margaret Atwood (The Handmaid’s Tale), Maya Angelou (I Know Why The Caged Bird Sings) en Nobelprijswinnares Toni Morrison (The Bluest Eye). En Amanda Gorman, die op de inauguratie van Joe Biden voor het hele land een gedicht mocht voorlezen dat sommige kinderen in Miami nu niet meer op school kunnen lezen.

Mede-eigenaar Candice Anderson is blij dat ze die hier nog mag uitstallen. De eerste tekenen zijn er al dat activisten niet zullen stoppen bij schoolbibliotheken. In Arkansas is onlangs een wet aangenomen die ook openbare bibliotheken en private boekhandels beperkingen oplegt bij het tonen van ‘controversiële’ boeken − al worden die nog voor de rechter aangevochten. Ook Texas werkt aan zo’n wet.

Boekverboden zijn niets nieuws, zegt Anderson. Maar het komt de afgelopen tijd wel in een stroomversnelling. “Omdat boeken de macht hebben om verschillende gezichtspunten over te brengen, en een manier zijn voor gemarginaliseerde mensen om hun verhalen te vertellen, zijn ze ook een doelwit. Momenteel zijn er veel mensen die hun politieke overtuigingen willen opleggen aan hoe mensen hun kinderen opvoeden.”

Dat zijn bijvoorbeeld groepen als Moms for Liberty, opgericht door moeders uit Florida, die overal weten door te dringen in schoolbesturen, ageren tegen boeken, en tegenwoordig een factor van belang zijn in de Republikeinse partij. Zulke groepen zeggen zelf overigens dat ze juist de macht willen teruggeven aan ouders, die nu weerloos moeten toezien hoe hun kinderen de dupe zijn van ‘woke-indoctrinatie’ op scholen. En dat ze niets verbieden, slechts ervoor zorgen dat kinderen boeken krijgen aangeboden die bij hun leeftijd passen.

Politieke agenda achter ‘ouderlijk zeggenschap’

Onzin, zegt Raegan Miller, een van de drijvende krachten achter het Florida Freedom To Read Project. “Laat ik een voorbeeld geven. Je hebt wel gehoord over de verwijdering van Amanda Gorman, maar wat het nieuws niet haalde is het boek The ABC of Black History. Dat gaat over zwarte geschiedenis, en het is onderdeel van een serie die geschreven is voor kinderen van acht tot tien. Ook dat werd door die school naar de bibliotheek van de middelbare school verplaatst. Nou, ik kan je vertellen dat er echt geen middelbare scholier is die een ABC-boek gaat lezen. Dus je hebt het verwijderd voor het publiek waar het voor bedoeld is.”

En of kinderen op een ander manier bij zo’n boek kunnen, is nog maar de vraag. “Je moet je afvragen: weten de ouders dat het boek bestaat? En zo ja, ligt het ook in de bibliotheek? Hebben de ouders wel tijd om naar de bibliotheek te rijden? Of hebben ze genoeg geld om het te kopen?”

Zelf heeft Miller ook twee kinderen, en voelt ze helemaal niet dat ze als ouder nu meer zeggenschap heeft. Integendeel. “Als ouders echt niet willen dat hun kind het ABC van de zwarte geschiedenis leest, prima, schrijf een briefje aan je school, en zeg daarin dat je niet wil dat jouw kinderen het lezen. Maar zoals het nu gaat, maken ze die boeken onbereikbaar voor alle kinderen.”

Miller vermoedt een politieke agenda achter de vrome woorden over ‘ouderlijke zeggenschap’. “Ik denk dat ze de witte vrouwen in de voorsteden aan het verliezen waren. De ouders die hun kinderen naar school brachten en hun leraren vertrouwden, bij hen resoneerde de boodschap van de Republikeinse Partij niet per se heel erg. Niet dat ze anders gingen stemmen. Maar ik denk dat ze die meer aan boord wilden trekken, met een boodschap die angst aanjaagde, alsof onze scholen vol zitten met porno, alsof kinderen geïndoctrineerd worden met Marxisme.”

‘Je hebt een verboden boek gekocht. Wat nu?’

De tegenkrachten verzamelen zich voorzichtig. Miller probeert met haar organisatie vooral ruchtbaarheid te geven aan de vele boeken die onder de radar verboden worden. Dat Amanda Gorman verwijderd werd, weten we alleen dankzij een van de vele woo-verzoeken waarmee Florida Freedom To Read boven water probeert te krijgen wat er allemaal gebeurt.

Bij Tombolo organiseren ze een leesclub voor verboden boeken. En wie zo’n boek koopt, krijgt een foldertje mee met tips voor verder activisme: ‘Je hebt een verboden boek gekocht. Wat nu?’ Maar Anderson maakt zich ook zorgen dat zulke initiatieven beperkt blijven tot haar eigen kringetje. “We zijn een boekwinkel, wij vragen geld voor deze boeken. Scholen en bibliotheken geven families zonder financiële middelen toegang tot boeken.”

Daarom is ze ook partner in enkele projecten om gratis bibliotheken op te zetten, gevuld met verboden boeken. Of die echt iedereen bereiken, dat hoopt ze, maar durft ze niet te zeggen.

Dat is ook de manier waarop Chase Hartman zijn schuur vol boeken leeg probeert te maken. Hij legt ze in de kleine gratis boekenkastjes in de publieke ruimte die je in Tampa Bay overal hebt. Beter dan niets, zegt hij. Iedereen die een boek wil, kan het daar ophalen. Maar het is zeker niet hetzelfde als boeken in een klas brengen. “Dan kiezen alle kinderen in de klas boeken voor zichzelf uit. Maar bij die gratis boekenkastjes is het maar de vraag wie er op komt dagen, wie daar überhaupt weet van heeft.”

Terwijl boeken toch echt betere mensen maken, daar is George Brooks van overtuigd. Hij is pas sinds een paar jaar boekhandelaar. Hiervoor handelde hij in hotelinterieurs. “Ik heb van alles verkocht in mijn leven, maar boekenmensen zijn de beste. Het zijn de meest geduldige en invoelende mensen die ik ontmoet heb.”

https://www.trouw.nl/buitenland/het-verzet-tegen-de-boekverboden-in-florida-bloeit-op~bfbaacf0/