Een dam of crèche? Alleen in Makueni komt-ie er corruptievrij

Bron: nieuwsbrief NRC.nl 21.8.2019

Deelstaat Makueni Overheidscorruptie is endemisch in Kenia. Maar in één deelstaat vertrouwt men de politiek nu wel. Wat doen ze hier anders?

Zelfverzekerd stapt Salome Nzyoka aan het eind van de middag de crèche in Wote binnen om haar zoontje op te halen. „Ik heb macht gekregen”, jubelt de jonge vrouw. Ze is trots. Als lid van het volkscomité zag ze zelf toe op de totstandkoming van dit kinderdagverblijf.

In deelstaat Makueni worden burgers sinds de invoering van een nieuwe grondwet in 2010 betrokken bij de projecten in hun woonplaats. In dit geval gaat het om de bouw van een crèche maar het had ook om een fabriek voor verwerking van mango’s kunnen gaan, of om een dam.

De opmerkelijke politieke vernieuwing wordt geleid door gouverneur Kivutha Kibwana. Veel bewoners zijn net als Nzyoka vol lof over hem. „Als Kenia ooit een nationale leider krijgt zoals wij hier hebben, komt het toch nog goed”, zegt ze.

De gouverneur, een kleine man met een terugtrekkende haarlijn, gestoken in dof grijs pak, trekt niet de aandacht door een colonne dure auto’s of adviseurs met veel bling bling – de gangbare uitdossing van de Keniaanse politieke klasse. Gouverneur Kibwana (65) toont zich een bescheiden man, al stijgt zijn aanzien snel.

Zijn deelstaat kwam onlangs uit een onderzoek naar voren als de minst corrupte. In binnen- en buitenland begint zijn succes op te vallen. Hij heeft zich afgelopen week gekandideerd voor de presidentsverkiezingen van 2022 en gesteund door degenen die een niet-tribaal, transparant, sociaal en democratisch model nastreven. Het zijn dezelfde idealen als die de voorvechters van onafhankelijkheid zestig jaar geleden koesterden. En die juist ergernis oproepen bij corrupte politici. De miljoen inwoners van Makueni steunen hem enthousiast.

„Ik maak veel vijanden in de politieke elite en onder ambtenaren die doorgaans geld stelen van ontwikkelingsprojecten”, vertelt Kibwana, tijdens een kort bezoek aan zijn kantoor in Nairobi.

Bandieteneconomie

Een Keniaan wordt gemakkelijk moedeloos en cynisch van de politiek. Want hij leeft in een bandieteneconomie waarbij volgens sommige schattingen de helft van de nationale begroting „verdwijnt” door corruptie en ander wanbeleid. „Toch zijn er mogelijkheden voor ontwikkeling. Wij leveren het bewijs”, zegt Kibwana. „Tegen de traditie van de Keniaanse politiek in hebben we in onze deelstaat een volksregering gevestigd. We zijn erin geslaagd een kliniek te bouwen voor een derde van de gangbare prijs. Zo doorbreken we het patronagesysteem. Dat betekent een revolutie voor Afrika.”

Drie uur rijden van hoofdstad Nairobi, over wegen slingerend tussen droge geërodeerde heuvels en langs gevaarlijke ravijnen ligt Wote, het bestuurscentrum van Makueni. Het is één van de 47 deelstaten waarin Kenia in 2010 werd opgesplitst. Het land stond op een gevaarlijke tweesprong, nadat grootschalig verkiezingsgeweld de natie twee jaar eerder naar de rand van de afgrond had geduwd. Om een burgeroorlog te voorkomen was een nieuw bestuurlijk bestel nodig.

Na maandenlang praten en touwtrekken op bijeenkomsten met burgers, politici en experts, gevolgd door een referendum, werd in 2010 een nieuwe grondwet aangenomen. Een van de experts hierbij was de voormalige mensenrechtenactivist Kivutha Kibwana. Om een nieuwe explosie van volkswoede te voorkomen en de politiek dichter bij de burger te brengen, werd de staatsmacht gedecentraliseerd. Toch kwam geen einde aan de corruptie van de elite.

Integendeel. Vijf jaar later noemde de voormalig opperrechter Willy Mutunga het land in deze krant „een bandieteneconomie met een stel Al Capones aan de leiding”. Hoofd van de Rekenkamer Edward Ouko berekende hoe systematisch miljarden euro’s achterover werden gedrukt. Kenia’s reputatie als een van de corruptste naties van Afrika bleef onaangetast.

Een corruptievrije, door de bevolking geleide ontwikkeling, kan voor de gewone man en vrouw het verschil tussen leven of dood betekenen. Neem de net afgebouwde kraamkliniek in Wote. In volksvergaderingen van dorpen brachten de bewoners twee belangrijke grieven naar voren: gezondheid en water. Op hun voordracht bouwde de lokale overheid een volwaardige kraamkliniek. Daardoor bevallen in Makueni nu dubbel zoveel vrouwen in klinieken, in plaats van onder onhygiënische omstandigheden thuis.

Volkscomité

Op een uurtje rijden van Wote op het stoffige platteland vergadert het volkscomité dat toezicht houdt op de bouw en het onderhoud van een waterdam. „Lang geleden bliezen we bij een volksbijeenkomst van onze stam op een koehoorn. Er werd toen geluisterd naar gewone mensen. Na de onafhankelijkheid in 1963 is dat niet meer zo geweest. Totdat Kibwana onze gouverneur werd”, zegt de oude Jonas Vuva.

Al in 1956 vroegen de bewoners om een dam in het kurkdroge landschap, maar pas na de decentralisatie ging hun wens in vervulling. „Vroeger moesten we een halve dag lopen om water te halen. Nu hebben we veel tijd over voor ander werk”, zegt Vuva. Het comité zag toe op alle stadia van uitvoering. Voortdurend werd de ondernemer op de vingers gekeken, en pas toen de bewoners tevreden waren kreeg hij uitbetaald. „Onder Kibwana accepteren we in Makueni geen smeergeld meer”, lacht Vuva triomfantelijk.

Doorgaans maken mensen boven de vijftig in de Keniaanse politiek de dienst uit, maar in Makueni is ruimte voor de jongere generatie. De meeste van Kibwana’s medewerkers zijn rond de dertig jaar. Harrison Mutie is 38 jaar en vicevoorzitter van het parlement. „De politiek in onze deelstaat draait niet om hoeveel je bezit, maar hoeveel verstand je hebt. Het verloopt allemaal heel anders dan in de tijd van mijn ouders en grootouders”, legt hij enthousiast uit in het parlementsgebouw in Wote. „Decentralisatie bracht democratie en inspraak van het volk.”

Het besluitvormingsproces heeft de vorm van een piramide. Het begint bij de bewoners. In kleine groepen doen zij drie keer per jaar voorstellen voor ontwikkelingsprojecten. Daarna gaan de besluiten een stap omhoog naar een verzameling dorpen, tot ze uiteindelijk in het parlement van de deelstaat belanden. Voor de decentralisatie ging dit precies omgekeerd. Toen stelde een parlementslid namens de regio op nationaal niveau in Nairobi een project voor en roomde een deel voor zichzelf af. Alleen rond verkiezingen liet hij zich in zijn regio zien. „Parlementsleden gingen met veel fanfare en in een colonne auto’s naar volksbijeenkomsten. Niet langer, zegt Mutie. „Wij gaan te voet of met het openbaar vervoer.”

Verzet van de elite

De volksgerichte aanpak in Makueni roept verzet op; van ondernemers die het zonder smeergeld moeten stellen en van corrupte politici. Douglas Mbilu is voorzitter van het lokale parlement. Hij kreeg een kogel in het hoofd die was bestemd voor Kibwana. „In Makueni veranderen we de politieke dynamiek ingrijpend en daartegen verzetten landelijke ministers en parlementsleden zich. ‘Laten we Kibwana stoppen voordat de gewone Kenianen het in hun hoofd halen dat ze macht hebben’, waarschuwen tegenstanders.”

Kibwana’s opponenten zaten tijdens zijn eerste ambtstermijn als gouverneur ook in het lokale parlement. „Zij eisten een groot deel van de begroting van de deelstaat op voor hun eigen welzijn”, vertelt Mbilu. „Toen Kibwana weigerde, probeerden ze hem af te zetten. Toen dat niet lukte, vond er op een dag in 2014 een moordaanslag op hem plaats in het parlement. Ik liep voor hem en ving de kogel op. Alle lokale parlementsleden die zijn aftreden eisten, werden bij de verkiezingen in 2017 weggestemd.”

Kibwana blijft een toegankelijk politicus. Als zijn helden noemt hij de Ghanees Kwame Nkrumah (1909-1972), die streed voor de onafhankelijkheid van Afrika, en de Tanzaniaan Julius Nyerere (1922-1999), die het continent leerde op de eigen kracht te vertrouwen. „Zij schreven geschiedenis in Afrika. Wij in Makueni zullen geschiedenis schrijven als we de beschikbare middelen inzetten voor het volk”, zegt hij. „Het is mogelijk de arrogantie van de macht en het spook van de corruptie te bestrijden.”

https://www.nrc.nl/nieuws/2019/08/21/een-dam-of-creche-alleen-in-makueni-komt-ie-er-corruptievrij-a3970652