Wim Daniëls bij rechtbank Oost-Brabant: ‘Als je er maar een komma achter zet’

Bron: nieuwsbrief De Rechtspraak 14.5.2013
Zet taalexpert Wim Daniëls met zeventig juristen in een zaal en je hebt een boeiende cocktail. Dat bleek maandag 13 mei bij de eerste editie van BuitensteBinnen, een initiatief van rechtbank Oost-Brabant om regelmatig experts van buiten uit te nodigen. Daniëls besprak humoristisch en deskundig het taalgebruik in een aantal vonnissen. Dat leverde herkenbare voorbeelden op. Een oplossing is volgens de taaldokter binnen handbereik: “Als u met z’n allen in dit pand afspraken maakt over taalgebruik, is het nú veranderd.” 

Herkenbaar
Het zetten van een komma kan een wereld van verschil maken. Dat blijkt als taalgoeroe Wim Daniëls citeert uit enkele vonnissen. Als een rechter schrijft over ‘de zorgplicht voor alle ingezetenen, die blijkens een (her)indicatiebeschikking tot de doelgroep behoren’, heeft dat een totaal andere betekenis dan de tekst ‘de zorgplicht van alle ingezetenen die blijkens…’ In de eerste formulering gaat het om alle inwoners. In de tweede zin gaat het om een …..
specifieke groep inwoners. De zaal vol medewerkers van rechtbank Oost-Brabant knikt instemmend bij het herkenbare voorbeeld.

Paradijs 
Vlak daarvoor haalt Daniëls een humoristisch voorbeeld uit de bijbel aan. “Als een gelovige leest ‘Ik zeg u, heden zult gij met met mij in het paradijs zijn’, gaat hij direct zijn koffers pakken. Maar staat er ‘Ik zeg u heden: gij zult met Mij in het Paradijs zijn’, dan is er weinig aan de hand.” Daniëls kan het weten: hij heeft twee jaar lang op het leesteken komma gestudeerd. “Als ik mensen toespreek”, glimlacht hij, “probeer ik ze altijd van de komma te laten houden. Als dat lukt, komt het goed.” 

BuitensteBinnen
Het is Wim Daniëls zoals we hem van zijn vele tv-optredens kennen: grappig, deskundig en charmant. De ideale gast voor de eerste editie van BuitensteBinnen, een nieuw initiatief van rechtbank Oost-Brabant om specialisten van buiten hun visie op de Rechtspraak te laten geven. “Hoe kijken mensen naar ons, hoe kunnen we de maatschappij naar binnen halen?”, zegt rechtbankpresident Christa Wiertz als ze Daniëls kort voorstelt aan het publiek. Een introductie die voor de meeste aanwezigen ten overvloede is: Daniels is onder meer via Pauw en Witteman inmiddels een behoorlijk bekende Nederlander. Alleen al de genadeloze wijze waarop hij het Koningslied op tv taalkundig fileerde, bracht hem veel roem. 

Fascinatie
Toch is Daniëls begonnen als een eenvoudige jongen uit Aarle-Rixtel, vertelt hij. Thuis werd dialect gesproken en daarmee begon ook zijn fascinatie voor de Nederlandse taal. “Wist u dat een dialect wel 100 klanken kent tegen 42 bij algemeen Nederlands? Prachtig.” Specifiek ook bepaalde woorden uit het dialect prikkelden de verbeelding van Daniëls. Zoals ‘olie-klonje’, de parfum die zijn oma altijd in haar handtas droeg. “Intrigerend. Toen ik dat ging uitzoeken, bleek ik Frans te spreken over een stad in Duitsland.” 

Drietrapsraket
Tijd voor een serie praktijkvoorbeelden uit de Rechtspraak. Daniëls werkt met een schoolse drietrapsraket: opbouw van alinea’s, zinsbouw en woordkeuze. “U denkt misschien ‘Dit weten we allemaal al’, maar hier worden toch vaak fouten in gemaakt.” Zoals het niet beginnen van alinea’s met de hoofdzin. Dat illustreert hij met een vonnis waarin de Algemene wet bestuursrecht wordt aangehaald. Hij heeft die passage laten lezen aan zijn lezerspanel, een groep van 10 mensen van verschillende achtergronden aan wie Daniëls regelmatig teksten voorlegt. Niemand snapte de passage. “Maar toen ik de hoofdzin op de juiste plaats zette, begrepen de meesten het wel. “Dan zeggen ze: ‘Oh, zit dat zo?’” 

Kwaal
Dubbele, driedubbele of vijfvoudige ontkenningen in dezelfde zin, een andere kwaal waaraan de nodige rechters lijden. Taaldokter Daniëls signaleert het met een combinatie van scherpte en gemoedelijkheid. Een voortdurende opeenstapeling van bijzinnen, het gebruik van te veel archaïsche woorden, allemaal diagnoses die de rechters en andere medewerkers in de zaal uit de praktijk herkennen. Gelukkig is het medicijn niet ingewikkeld, beweert Daniëls. “Veel van deze zaken kun je makkelijk aanpakken. Het is vooral een kwestie van erop willen letten. Als u dat met z’n allen in dit pand afspreekt, is het nú veranderd.” 

Effectief
Het publiek stelt diverse vragen. “Ik werk mee aan een pilot ‘Klare Taal’ voor de teams Kanton”, zegt Sandra Hindriks, senior juridisch medewerker team Kanton. “We herschrijven brieven naar de procespartijen en andere externe contacten in klare taal. Daarbij werken we ook met formats van gewenste formuleringen. Sluit dat aan bij uw pleidooi voor lijstjes met do’s en dont’s?” Daniëls knikt. “Het werken met dat soort lijstjes kan heel effectief zijn. Maak het niet te moeilijk, twee kantjes van een A4-tje is genoeg.” Anderen vragen naar specifieke woorden. “Het beginnen van een zin met ‘echter’, kan dat volgens u?” Daniëls ruikt een van zijn stokpaardjes en springt er gretig op in. “Volgens de taalpolitie mag er niets, van mij mag alles. Echter is wel een schrijftaalwoordje, maar ter variatie mag het zeker. Als je er maar een komma achter zet.” 

Moeder
Het valt Daniëls op dat de jonge generatie medewerkers in veel organisaties het ouderwetse taalgebruik van de oude garde overneemt. Ook bij Pels Rijcken advocaten en de Hoge Raad, waar hij eerder te gast was. “Het verbaast mij hoe snel die jongeren het jargon overnemen. Het lijkt alsof ze daar status aan ontlenen. Ze denken in veilige haven te geraken door het bestaande taalgebruik te kopiëren.” Probeer deze valkuilen te vermijden, adviseert hij. Daniëls sluit af met een klassieker: neem bij elke tekst een vast iemand in je achterhoofd voor wie je de tekst schrijft. “Degene zou het moeten begrijpen. Voor mij was dat mijn moeder. Zij snapte het uiteindelijk nooit. Maar het maakte mijn teksten wel toegankelijker. Dat kunt u ook.”
http://www.rechtspraak.nl/Actualiteiten/Nieuws/Pages/Wim-Daniels-bij-rechtbank-Oost-Brabant-Als-je-er-maar-een-komma-achter-zet.aspx