Bron: nieuwsbrief Elsevier 6.1.2021
Het bedrog van Wirecard bracht de financiële wereld afgelopen jaar in verlegenheid. Vier fraudejagers over hun onzichtbare en vaak eenzame strijd.
Fahmi Quadir (30) had er maanden onderzoek in zitten. Het was haar stellige overtuiging dat er iets niet klopte aan het succes van de Duitse betalingsverwerker Wirecard. De New Yorkse speculeerde dan ook op een koersdaling. Totdat de Duitse financieel toezichthouder BaFin haar de pas afsneed.
Shortsellers waren met een ‘aanval’ op Wirecard bezig en dat was een bedreiging voor de stabiliteit van de Duitse beurs, aldus de toezichthouder vorig jaar. Dus werd het Quadir en anderen twee maanden lang verboden om te speculeren op een koersdaling.
Voortbestaan Ahold hing aan een zijden draadje in 2003
Het is bijna twintig jaar geleden dat het Amerikaanse gasbedrijf Enron als een kaartenhuis ineen zakte na fraude. In Nederland hing het voortbestaan van supermarktketen Ahold aan een zijden draadje door het boekhoudschandaal dat in 2003 naar buiten kwam. Om beleggers te beschermen, werd het toezicht verscherpt, net als de eisen aan accountants. Grootschalig fraude plegen wordt steeds moeilijker, zou je denken.
En toch kon het weer gebeuren dat Wirecard afgelopen jaar op 18 juni moest toegeven dat er 1,9 miljard euro ‘kwijt’ was. Een week later vroeg de voormalige beurslieveling faillissement aan. De Amerikaanse shortseller Jim Chanos zei kort daarna in de Financial Times zelfs dat ‘we in het gouden fraudetijdperk zitten’. Hoe kan het dat het nog steeds misgaat? En hoe kan het dat sommigen dit wel doorzien, maar vele anderen niet?
Reputatie van fraudejagers niet altijd goed
‘Er was moedwillige blindheid in Duitsland,’ zegt Quadir. ‘De wens om het bedrijf als succesvol te zien.’ De wiskundige is sinds maart niet op haar kantoor geweest en heeft nog geen kans gehad om het gezicht van Wirecard-topman Markus Braun, die inmiddels vastzit, als trofee op haar wall of shame te plakken.
‘We hebben decennia gehad waarin we geobsedeerd waren door geld en kapitaal, waardoor we minder bereid waren slecht gedrag in te tomen,’ zegt Quadir. ‘Daardoor hebben we dat bij grote bedrijven te lang door de vingers gezien.’
Voor fraudejagers is het een probleem dat hun reputatie niet altijd goed is. Shortsellers krijgen vaak het verwijt dat zij profiteren van de ondergang van een bedrijf, of van een grote crisis. Ook de reputatie van accountants als fraude-ontdekkers laat te wensen over. Elke keer als ergens fraude bekend wordt, wordt naar hen gekeken: hoe hebben jullie dit over het hoofd kunnen zien? Alle grote accountantskantoren hebben in de loop der jaren zo hun krassen opgelopen.
‘Ons dilemma is dat we wel willen reageren, maar dat niet mogen,’ zegt Deloitte-partner Rob Bergmans (50), in een gesprek samen met zijn collega Gerrie Lenting (48). Bergmans is hoofd accountancypraktijk, Lenting leidt de forensische afdeling in Europa. De accountant heeft een vertrouwensrelatie met het bedrijf dat hij controleert. ‘Van het merendeel van de fraudes die wij vinden, hoort het grote publiek niets. Dat is niet altijd makkelijk. Het zet ons vak in een negatief daglicht.’ ‘Wij hebben een paar keer een grote fraude ontdekt,’ zegt Lenting, ‘maar we hangen dat niet aan de grote klok.’
Hoe kom je fraude op het spoor?
Het begint met een gedegen analyse van de cijfers, zegt Quadir. ‘Vervolgens moet je in het hoofd kruipen van de mensen die een bedrijf leiden. Fraude begint niet in een vacuüm, maar gedijt in een bepaalde cultuur. Dat zien mensen vaak over het hoofd, maar de cultuur bepaalt wat voor soort beslissingen er worden genomen.’ Hoe ongezonder de bedrijfscultuur, hoe groter de kans dat een opmerkelijk cijfer het gevolg is van opzettelijke fraude.
‘Ik heb een enorm Excelbestand waarvan de computer het bijna begeeft,’ zegt Teun Teeuwisse (43). ‘Met daarin de cijfers van de afgelopen twintig jaar van 1.200 Europese beursgenoteerde bedrijven. Ik kijk naar diverse indicatoren, maar vooral naar plotselinge veranderingen in de manier van boekhouden.’
Teeuwisse kreeg het predicaat ‘ster-analist’ nadat hij in 2012 als eerste de cijfers van technisch dienstverlener Imtech in twijfel had getrokken. ‘Imtech beweerde dat het meer geld verdiende dan het deed, maar dat kon je alleen afleiden uit de onbetaalde rekeningen op de balans. Een Imtech-klant bevestigde mij: ze sturen rekeningen voor werk dat ze niet hebben gedaan.’
Sinds 2015 houdt hij zich als zelfstandig analist uitsluitend bezig met het zoeken naar ‘bedrijven die hun cijfers anders voorstellen dan ze in werkelijkheid zijn’. Zijn rapporten verkoopt hij aan zo’n twintig klanten, onder wie shortsellers in New York en Londen.
Fraude door de jaren heen
Baan Company, juni 2000
Het Barneveldse softwarebedrijf is jarenlang beurslieveling. Berichten dat de omzet kunstmatig is verhoogd, maken daaraan een einde en Baan wordt overgenomen. Bestuurders treffen schikkingen. Een rechtszaak over misleiding winnen zij.
Enron, december 2001
Boekhoudfraude bij het Amerikaanse energiebedrijf leidde in december 2001 tot het toen grootste faillissement ooit. Werd ook het grootste onderzoek naar witteboordencriminaliteit uit de geschiedenis van de FBI. De topman ging de gevangenis in.
Ahold, februari 2003
Nederlandse supermarktgigant blijkt via geheime side letters de omzet te hebben opgeklopt. Drie bestuurders worden veroordeeld tot een boete. De bestuurder van een Amerikaanse dochter moet de gevangenis in, na fraude met de winstcijfers aldaar.
AIG, maart 2005
Door neptransacties in de boeken te zetten, leek de financiële buffer van de Amerikaanse verzekeringsgigant AIG vele honderden miljoenen dollars hoger dan hij was. De topman moest het veld ruimen. Het bedrijf zelf schikte voor 1,6 miljard dollar met de toezichthouder.
Imtech, februari 2013
De technisch dienstverlener erkent begin 2013 dat er mogelijk fraude is gepleegd en dat de cijfers niet kloppen. Twee loodzware jaren later, waarin de fraude duidelijker wordt, gaat Imtech failliet. De twee bestuurders kregen een boete wegens misleiding van aandeelhouders.
Volkswagen, september 2015
Amerikaans milieu-agentschap stelt dat Volkswagen met speciale software de uitstoot van diesel lager doet voorkomen dan hij is. Dit groeit uit tot het dieselschandaal dat de Duitse autofabrikant vele miljarden euro’s kost. Het justitieel onderzoek naar de topman loopt nog.
Luckin Coffee, april 2020
Chinese koffieketen groeit sinds oprichting in 2017 razendsnel uit tot duizenden filialen. Bij beursgang op Wall Street geliefd onder beleggers. Maar met de cijfers blijkt gesjoemeld, geeft het bedrijf in april toe. In februari ontkende Luckin de aantijgingen van een shortseller nog zeer stellig.
Wirecard, juni 2020
Het betaalbedrijf geldt jarenlang als een van Duitslands technologiesuccessen, maar verhalen over fraude doen ook al lang de ronde. In juni 2020 is fraude niet langer te ontkennen en vraagt Wirecard faillissement aan. De topman zit vast, een medebestuurder is nog voortvluchtig.
Quadir en accountants slaan aan op trendbreuken
‘Ik zoek naar een trendbreuk, dat je merkt dat het kleine schrapen niet meer voldoende is, maar er agressievere methodes nodig zijn,’ zegt Teeuwisse. ‘Dan kijk ik hoe het management wordt beloond. Meestal knoeien ze niet met cijfers om het bedrijf er mooier uit te laten zien, maar om een bonus.’
Ook Quadir en accountants slaan aan op trendbreuken. Een fraude kan klein beginnen, maar op een gegeven moment zijn er steeds grotere boekhoudtrucs nodig om te voorkomen dat de fraude naar buiten komt, of om het groeisprookje voor de buitenwereld vol te houden.
Het lijkt voor de hand te liggen om bedrijven zo door te lichten, maar Quadir en Teeuwisse zijn in de minderheid in de financiële wereld. Steeds meer beleggers beleggen ‘passief’. Ze kopen een standaardmandje wereldwijde aandelen, zonder te kijken wat erin zit. Daardoor is er minder werk voor analisten. ‘Het onderzoek verschraalt en concentreert zich op de grote bedrijven. Dat geeft bedrijven de kans om te rommelen,’ zegt Teeuwisse. ‘Men zegt dat de markt efficiënt is, maar dan moeten beleggers wel hun werk doen.’
Binnen de boekhoudregels mag veel
Ook voor shortsellen moet je goed weten wat je doet. Een shortseller heeft zelf geen aandelen, maar ‘leent’ ze voor een kleine vergoeding van een belegger met de belofte ze binnenkort terug te geven. De shortseller verkoopt de aandelen direct, in de hoop ze later goedkoper terug te kopen, bijvoorbeeld omdat hij fraude vermoedt of een crisis verwacht. Het verlies kan hoog oplopen als het aandeel juist in waarde stijgt. En je hebt als shortseller niets aan je gelijk, als de fraude niet uitkomt voordat je de aandelen moet teruggeven. ‘Het is ongelooflijk riskant en ik zou het niemand aanraden,’ zegt Quadir. Maar zijzelf vindt misstanden opsporen nu eenmaal te leuk.
Accountants hebben het voordeel dat zij toegang hebben tot de boeken van het bedrijf. Voor hen zijn de boekhoudregels leidend. Teeuwisse daarentegen maakt het niet zoveel uit of iets fraude is of een legale manier om de cijfers op te vrolijken. ‘Fraude is een lastige term. Binnen de boekhoudregels mag veel, maar het is de vraag of het moreel juist is.’ Bergmans: ‘Het is niet altijd zwart-wit. Dat maakt ons vak ook zo aantrekkelijk.’
Maar of de klant in dat grijze gebied een nette afweging maakt? ‘De meeste bedrijven hebben jarenlang geen enkel probleem gehad om aan de voorwaarden van de bank te voldoen, maar nu door corona wel,’ zegt Lenting. En als de boekhoudregels wat speelruimte bieden, kan zo’n bedrijf ervoor kiezen de cijfers wat mooier voor te stellen. ‘Ik snap de motivatie wel om het dubbeltje nu de andere kant op te laten vallen, maar je moet wegblijven van awful but lawful.’
Bergmans: ‘Bij een grote omzetdaling vergoedt de overheid deels de loonkosten. Je kunt dus een bedrijfsonderdeel verkopen en later weer terugkopen zodat die omzet wegvalt.’ Naar de letter van de wet mag het, zegt Bergmans, maar is het de bedoeling? ‘Naar de buitenwereld kunnen wij niet meer dan dit melden in onze accountantsverklaring.’
Fraude zal niet sneller aan het licht komen door de coronacrisis
Een optimist zal denken dat door de coronacrisis fraude aan het licht komt. Nu inkomsten wegvallen, moeten bedrijven voor extra geld naar de bank of naar aandeelhouders. Die zullen kritisch kijken en onregelmatigheden ontdekken. Maar Teeuwisse verwacht dat niet. ‘Toen de coronacrisis uitbrak, dacht ik: bedrijven die diep in de schulden zitten maar dat verborgen hebben weten te houden, vallen nu door de mand, want ze kunnen geen financiering krijgen. En toen ging de Europese Centrale Bank bedrijfsobligaties opkopen, waarmee de ECB risico bij banken weghaalde.’ En dus zijn banken minder kritisch. ‘En ik vond voor corona al dat sommige banken schrikbarend makkelijk geld verstrekken.’
‘Er zal altijd fraude zijn, maar nu kan corona worden gebruikt als dekmantel, en dat is uniek,’ zegt Quadir. Als cijfers tegenvallen, zal de buitenwereld sneller geloven dat dit door corona komt dan fraude vermoeden.
En dan is er nog de opkomst van ‘disruptieve’ technologiebedrijven. Bedrijven die razendsnel groeien maar vaak geen winst maken. Het is aan beleggers om erop te vertrouwen dat het ooit goed komt. En doordat lenen goedkoop is, is er geld zat. Optimisme overheerst. Maar is dat altijd terecht? De fraudeurs bij Wirecard hebben in elk geval gretig gebruikgemaakt van dit optimisme onder beleggers. ‘Wij controleren de boekwaarde, wij zijn niet verantwoordelijk voor de gekte van de beurswaarde,’ zegt Lenting.
‘Dit zijn bedrijven die heel snel veranderen,’ zegt Quadir. ‘Dat maakt het voor buitenstaanders moeilijk om te controleren of zij zich aan hun beloftes houden. Hoe meer veranderingen, hoe makkelijker fraude is te verhullen.’
‘Er is weinig veranderd sinds ons vak in 1879 ontstond,’ zegt Lenting. Maar of ooit alle fraude publiek wordt, is de vraag. Zijn ideaal is dat de accountant fraude ontdekt, dat meldt bij de van niets wetende bedrijfstop, die de zaak oplost. De accountant kan dan de jaarcijfers goedkeuren en de buitenwereld heeft niets door. ‘Dat is toch het mooiste.’
Teeuwisse heeft ‘een lijstje van wel zeven bedrijven’ die hun cijfers hebben opgeklopt en waarvan dat nog niet bekend is. ‘Uiteindelijk is een grote schoonmaak noodzakelijk, maar dat kan nog wel tien jaar duren.’
https://www.ewmagazine.nl/economie/achtergrond/2021/01/gouden-tijden-voor-fraudejagers-221823w/?utm_source=elsevier&utm_medium=freemium&utm_campaign=abomail&access_code=LnCJ5xkuAFnlwQTaIYvS
Woning, direct van de eigenaar, in kleinschalig complex aan ze…