Met de F-35 gaat alles uitstekend

Bron: nieuwsbrief NRC.nl 2019.10.09

Kritische mankementen blijven het F-35-programma teisteren. Desondanks krijgt de Tweede Kamer opnieuw te horen dat er niets aan de hand is, schrijft Ko Colijn.

Sinds 1975 schrijf ik over defensie, maar ik kan me niet herinneren dit eerder gezien te hebben: op 7 oktober feliciteerde vliegtuigbouwer Lockheed Martin de Koninklijke Luchtmacht paginagroot met de komst van het eerste operationele F-35A-gevechtsvliegtuig naar de vliegbasis Leeuwarden.

De staatssecretarissen Barbara Visser (Defensie, VVD) en Mona Keijzer (Economische Zaken, CDA) geven wel toe dat de Amerikaanse rekenkamer (GAO) reserves houdt over de inzetbaarheid en operationele kosten. De aanbevelingen van het GAO zijn „overgenomen”, schrijven ze, maar over concrete maatregelen geen woord.

Visser en Keijzer leggen ook uit dat in de „operationele testfase” wordt onderzocht of het wapensysteem voldoet aan de eisen die zijn gesteld aan het toestel en het ondersteunende materieel-logistieke systeem. Gedurende de tests opereert de F-35 in een „zo representatief mogelijke dreigingsomgeving en worden de missies, het onderhoud en de logistieke ondersteuning uitgevoerd zoals deze voor de toekomst zijn voorzien. Ook worden toekomstige tactieken, technieken en procedures ontwikkeld en beproefd. Dit vormt de basis voor de toekomstige inzet van de F-35”.

Ko Colijn is verbonden aan instituut Clingendael; dit artikel verscheen in andere vorm eerder op de website van Vrij Nederland.

Het Amerikaanse evaluatierapport, verschenen in januari, is openhartiger. Dat somt een waslijst aan mankementen op, waarvan vijftien zogeheten category 1 deficiencies. Die kunnen leiden tot de dood van de piloot, het verlies van het vliegtuig en een „kritieke vermindering” van de militaire inzetbaarheid van het toestel. Het betreft hier echter „een momentopname”, schrijven Keijzer en Visser, terwijl het totale aantal deficiencies daalt en er maar een paar op ‘onze’ F-35 betrekking hebben. Wel „zijn er tekortkomingen geconstateerd bij het gebruik van het F-35A boordkanon”, aldus het rapport. „Dit betreft het losraken van bouten ten behoeve van de ophanging van het boordkanon. De genomen maatregelen hebben tot op heden nog niet geleid tot het gewenste resultaat. Daarnaast is in juni 2019 bij een tweetal (niet-Nederlandse) F-35A’s ter hoogte van het boordkanon scheurvorming in beplating geconstateerd. De voorlopige aanname is dat de scheurvorming is ontstaan door de schokgolven tijdens het gebruik van het boordkanon. Onderzoek naar de oorzaak loopt nog.” Jammer van dat boordkanon. Voorlopig maar even niet gebruiken dus.

Russisch luchtafweersysteem

En dan is er de kwestie-rond NAVO-partner Turkije, na het besluit van president Erdogan om een geavanceerd Russisch luchtafweersysteem (S-400) te kopen. Washington schrapte daarop de levering van de honderd door Turkije bestelde F-35A’s. Begrijpelijk, maar lastig, want Turkse fabrieken zouden bepaalde onderdelen van de romp en motoren leveren, en de elektrische bekabeling voor de F-35’s van Nederland en andere kopers. Noodzakelijke herverkaveling is riskant en prijsverhogend, maar Visser en Keijzer schrijven doodleuk: „De schorsing en het eventuele vertrek van Turkije was geen onderdeel van de risicosessies bij TNO en is niet meegenomen in de risicoreservering.”

Allerbelangrijkst is misschien dat de F-35 is voorbestemd om de ‘nucleaire taak’ van de huidige F-16 over te nemen. Een squadron op de locatie die nooit genoemd mag worden – hoewel het een publiek geheim is dat het Volkel betreft – maakt zich klaar voor de komst van de B61-12 kernbom, een verbeterde versie van de huidige ‘vrijevalversie’, omdat deze uitgerust zal zijn met bestuurbare staartvinnen. Daarmee zijn precisiebombardementen uit te voeren, zelfs op ondergrondse raketsilo’s. Geen ‘gewone’ vervanging dus; Nederland krijgt een semi-strategisch kernwapen. Ondanks de wens van de Kamer om die nucleaire taak überhaupt niet over te nemen, melden Visser en Keijzer nu dat „door opeenvolgende regeringen sinds 2002 gesteld [is] dat het altijd de bedoeling is geweest dat de F-35 de bestaande nucleaire taak van de F-16 overneemt”.

Op de tekentafel

Dit is geschiedvervalsing. In 2002, toen het B61-12 programma nog lang niet bestond en de F-35 alleen op de tekentafel lag, ging het alleen om een „technische” notie, en zeker niet om een politiek voornemen. De Adviesraad Internationale Vraagstukken schreef in januari in haar aanbevelingen: „De AIV bepleit maximale informatieverschaffing bij het besluit over de voortzetting van de nucleaire taak”. Daaronder lag de aanname dat het besluit dus niet al genomen was, en dat alle aspecten en kwaliteiten van de B61-12 bij het besluit een rol zullen spelen.

Het operationeel testprogramma had deze zomer al voltooid moeten zijn en is intussen verder vertraagd. Het heeft niet verhinderd dat de Amerikaanse F-35 – in verschillende varianten – zijn debuut heeft gemaakt boven Afghanistan en Irak.

Operationele kosten onder controle? Eén uur vliegen met de F-35 kost 25.000 dollar, al kan het volgens andere schattingen ook 36.000 dollar worden. De Amerikaanse bewindsman die dat aspect in zijn portefeuille heeft, generaal Rober McMahon, heeft intussen besloten terug te treden. Hoewel de Amerikaanse rekenkamer het ontraadt, is het besluit voor een toekomstige modernisering van de F-35 in juni al gevallen. Bij Lockheed ging de vlag uit voor dit contract van 1,8 miljard dollar, waaraan de internationale partners, waaronder Nederland, 359 miljoen meebetalen.

De F-35 wordt geroemd om zijn stealth-eigenschappen: zijn onzichtbaarheid voor radar, zodat het zijn missies ver achter het front kan uitvoeren. Daar is wel enige twijfel aan. Zie de recente onthulling van de Duitse radarfabrikant Hensoldt die in 2018 langdurig twee F-35’s volgde, die op weg waren naar een wapenshow in Berlijn,

Van F-16 naar F-35

En ligt de nucleaire taak inderdaad op schema? Defensie doet er dus alles aan om ons, inclusief de Tweede Kamer, te laten geloven dat het besluit in 2002 al is gevallen. En in september zei een Defensiewoordvoerder: „Om uitvoering te kunnen geven aan het kabinetsbeleid, wordt binnen Defensie gewerkt aan een goede overgang van de F-16 naar de F-35, inclusief de nucleaire taak. De voorbereidingen daartoe lopen op schema”.
Zand in de ogen: de voorbereidingen lopen wellicht op schema, maar de B61-12 zal veel later (anderhalf jaar) beschikbaar zijn dan gepland. Ook dat staat niet in de Nederlandse voortgangsrapportage. En o ja, het B61-12 project is onlangs weer 850 miljoen duurder geworden en raakt daarmee de magische totaalgrens van 10 miljard dollar.

Voor de werkelijke voortgang van het F-35-project is het wel zo nuttig om ook de originele Amerikaanse rapporten te lezen en niet alleen de collages van Visser en Keijzer. Misschien ook is het een idee als de Tweede Kamer de voormalige chef van het F-35-programma, generaal Chris Bogdan, uitnodigt voor een goed gesprek. Deze biechtte vier jaar geleden op dat vooralsnog elke geproduceerde F-35 al aangepast zou moeten worden, nog voordat die luchtwaardig zou zijn. Bogdan is in 2017 teruggetreden.

Wat ook kan: doorlezen wat elk Amerikaans rekenkamerrapport over de F-35 nog even in herinnering brengt: „In maart 2005 ontdekten we dat het F-35-programma met de ontwikkeling was begonnen zonder adequate kennis van de kritische technologie van het toestel en zonder dat er een deugdelijk ontwerp was.” Dat is nog steeds het geval. Maar gaat u rustig slapen.

https://www.nrc.nl/nieuws/2019/10/09/met-de-f-35-gaat-alles-uitstekend-a3976233