‘De ruimte biedt criminaliteit nieuwe kansen’

Bron: nieuwsbrief FD 30.1.2025

De commercialisering van de ruimte gaat razendsnel, maar regels voor gedrag en gerechtigheid blijven achter, waarschuwt criminoloog Yarin Eski. Wat gebeurt er als menselijke zwaktes de oneindige kosmos bereiken?

In het kort

Criminoloog Yarin Eski benadrukt noodzaak van regels tegen misdaad in de ruimte.
Privatisering ruimtevaart bemoeilijkt naleving internationale verdragen, waarschuwt Eski.
Door ruimte-exploratie ontstaan nieuwe ethische vraagstukken die om debat vragen.
In 2018 vond op de helling van de Mauna Loa-vulkaan op het eiland Hawaï een maandenlange simulatie plaats om te testen hoe mensen in een habitat op Mars kunnen overleven. Toen een van de crewleden medische hulp nodig had en werd afgevoerd, besloot het team te doen alsof de vrouw was overleden. De ‘Marsbewoners’ hielden een symbolische begrafenis in het Martiaanse zand. Dit riep niet alleen praktische, maar ook ethische vragen op, zoals hoe om te gaan met verlies en dood tijdens ruimtemissies.
Als het aan Yarin Eski ligt, zou een toekomstige simulatie een heel andere onverwachte fictieve gebeurtenis moeten bevatten, namelijk een ruimtemisdaad, zoals een moord. Hoe zouden de crewleden daarmee omgaan? Volgens hem laat dit zien hoe belangrijk het is om nu al na te denken over dergelijke vragen, want straks is het misschien te laat.
Voor Eski, criminoloog en universitair hoofddocent aan de Vrije Universiteit Amsterdam, helpt het concretiseren van deze vraagstukken om op wetenschappelijke congressen de ‘giggle-factor’ aan te pakken, vertelt hij bij de Space Expo in Noordwijk, de plaats waar hij opgroeide. ‘Bij criminaliteit in de ruimte denken mensen al snel aan Han Solo als space-cowboy. Door concrete voorbeelden te geven, start je de verbeelding op en verdwijnt dat lacherige gelukkig vaak.’
Vorig jaar stelde Eski samen met de Britse criminoloog Jack Lampkin het boek ‘Crime, Criminal Justice & Ethics in Outer Space’ samen. Daarin bespreken vakgenoten, juristen, filosofen en ethici mogelijke vormen van crimineel en schadelijk gedrag in de ruimte, en hoe die aan te pakken en te bestraffen. Hij hoopt hiermee een debat op gang te brengen, want er is volgens hem tot nog toe bitter weinig over dit onderwerp nagedacht.
Tenminste, dat klopt voor de laatste decennia. Aan het begin van het ruimtevaarttijdperk was dat anders, merkt Eski op. Misschien kwam dat door overmatig optimisme, het idee dat de mensheid weldra een multiplanetaire beschaving zou zijn. In 1968 stelde de Amerikaanse mensenrechtenactivist Luis Kutner bijvoorbeeld voor om een gevangenis in de ruimte te bouwen en tegen het einde van de eeuw miljoenen gevangenen naar een buitenaardse strafkolonie te verplaatsen. Voor Kutner was de technische haalbaarheid geen vraag. Als het niet lukte, lag dat volgens hem aan een ‘gebrek aan verbeeldingskracht’ bij de leiders van zijn tijd.

De ruimte biedt nieuwe kansen op misdaad, stelt Eski. ‘Zoals toen schepen ooit op zee gingen, muiterij als vorm van criminaliteit opgang maakte.’ Volgens hem hebben we nu nog de luxe om een strafrechtsysteem te bedenken voor grote en kleine criminaliteit in de ruimte. Toch dringt de tijd, want de ontwikkelingen gaan razendsnel. Elon Musk verwacht met SpaceX over twee jaar onbemande ruimteschepen naar Mars te sturen, en over vier jaar bemande schepen.
Dit zijn reizen die zes tot negen maanden duren – enkele reis – en dat niet in een ruim en luxueus cruiseschip. Het is een microkosmos in een oneindige kosmos, een snelkookpan waarin de emoties snel kunnen overkoken. Dat ernstige problemen kunnen ontstaan als mensen lang dicht op elkaars lip leven, illustreert een incident in Antarctica in 2018. Het Russische expeditielid Oleg Beloguzov stak toen zijn landgenoot Sergey Savaitsky neer omdat die telkens de pointe van zijn boek verklapte.
Schaarste creëert een voedingsbodem voor criminaliteit, zegt Eski. ‘Er is op een ruimteschip, of een ruimtebasis op de maan of Mars, weinig ruimte, beperkte afleiding, en weinig mogelijke seksuele partners. Zo dicht op elkaar worden kleine irritaties snel uitvergroot, bijvoorbeeld door verveling, nijd of jaloezie. Je buurman die voortdurend aan zijn neus zit te pulken, ook al heb je al honderd keer gezegd hoe vies dat is.’
Wat als de stoppen doorslaan en de buurman halfdood achterblijft? ‘De dader terugsturen naar aarde kan niet zomaar. Dan moet je ter plekke een rechtszaak organiseren. Maar wie verdedigt deze persoon? Wie spreekt recht? En wat wordt de straf? Iemand maandenlang opsluiten in een krappe kajuit is niet menswaardig.’

Het voorbeeld van SpaceX is niet toevallig gekozen. De ruimte is in sneltempo een speelveld van private belangen geworden, en daarbij gaat het niet alleen om de talloze satellieten boven onze hoofden. In 2027 moet het eerste luxehotel in de ruimte opengaan. Het Voyage Station zou 280 gasten toelaten en een bemanning hebben van 112 personen.
Verder brengt Richard Branson met Virgin Galactic toeristen naar de ruimte, terwijl Amazon-oprichter Jeff Bezos zich met Blue Origin focust op maanlandingen. Ook mijnbouw op asteroïden – gericht op grondstoffen zoals goud, lithium, kobalt en platina – is geen totale fictie meer. Bedrijven zoals Moon Express en Deep Space Industries broeden op dergelijke plannen. Tot op heden is slechts 255 gram asteroïdemateriaal succesvol naar de aarde gebracht.
‘De privatisering van ruimtevaart, exploratie, grondstofwinning en kolonisatie toont de beperkingen van natiestaten in ruimtegerelateerde activiteiten’, schrijft sociaal wetenschapper Rob White in Eski’s en Lampkins boek over buitenaardse criminaliteit. ‘De macht die miljardairs hebben opgebouwd op aarde, breidt zich uit naar de ruimte. Dat is niet noodzakelijk goed.’

Landen moeten er hoe dan ook op toezien dat bedrijven in hun land zich aan de regels uit het Ruimtevaartverdrag uit 1967 houden. Dat bepaalt onder meer dat de ruimte ‘een provincie van de mensheid’ is, en uitsluitend mag gebruikt worden voor vreedzame doeleinden en dat ‘de verkenning en het gebruik van de ruimte, inclusief de maan en andere hemellichamen, zullen plaatsvinden in het voordeel en in het belang van alle landen’. Of de miljardairs het ook zo zien, is maar de vraag.
Eski wijst op de gebruiksvoorwaarden van Starlink, het satellietnetwerk van SpaceX. Daarin staat dat het ruimtevaartbedrijf Mars beschouwt als een ‘vrije planeet’, en dat geen enkele aardse regering het recht heeft om wetten op Mars af te dwingen. Een Mars-nederzetting zou in deze lezing zelf haar geschillen moeten oplossen.
Een Wild West-mentaliteit, vindt Eski. ‘Er zitten zoveel haken en ogen aan het ongebreidelde verkennen en exploiteren van de ruimte. Je stuurt mensen mee, met hun normen, culturen, gedrag, sterke en zwakke punten. De ruimte biedt nieuwe kansen voor misdaad, maar ik heb niet de indruk dat dit besef is doorgedrongen in de ruimtevaartsector.’
De lijst van mogelijke misdrijven in de ruimte is lang. Denk aan oorlogvoering, illegale storting, ruimtepiraterij, vervuiling en buitenaardse besmetting. Die laatste gaat niet alleen over besmetting van de aarde, merkt Eski op. ‘In ons boek stelt filosoof Chelsea Haramia de vraag hoe we moeten omgaan met ongerepte omgevingen in de ruimte. Voor ons kunnen die levenloos lijken, maar dat zijn ze misschien niet. Wij hebben op aarde maar vijf zintuigen ontwikkeld, dus er kunnen levensvormen bestaan die wij simpelweg niet kunnen waarnemen. Met onze bacteriën kunnen we onbedoeld enorme schade aanrichten.’
De vraag hoe we zulke kwetsbare omgevingen moeten benaderen, is des te urgenter omdat de ruimte steeds meer wordt gezien als een commerciële goudmijn. ‘Wat als we een planeet aantreffen met een vorm van leven die het contact met ons niet zou overleven? Zou dat een bedrijf ervan weerhouden daar grondstoffen te ontginnen?’
Sommige bedrijven kijken nu dus al verlekkerd naar de maan, die rijk is aan waardevolle materialen zoals helium-3. ‘Dat kunnen ze affakkelen om energie uit te halen, wat missies van de maan naar Mars makkelijker zou maken’, legt Eski uit. De maan fungeert als een handige tussenstop, omdat er door de lagere zwaartekracht minder energie nodig is om raketten te lanceren dan vanaf de aarde.
De commercialisering van de maan stuit echter op weerstand. Zo tekende de Navajo Nation vorig jaar bezwaar aan bij de Amerikaanse regering omdat rijke westerlingen hun lichamen wilden begraven op een hemellichaam dat voor hen een heilige plek is. De commerciële vlucht ging ondanks het protest gewoon door, al werd de maanlanding uiteindelijk afgeblazen vanwege technische problemen. Eski vraagt zich af waar de grenzen liggen. ‘Leuk als je een soort van praalgraf op de maan wil, maar moet dat zomaar kunnen?

https://fd.nl/samenleving/1544122/de-ruimte-biedt-criminaliteit-nieuwe-kansen?utm_campaign=fd-middagnieuwsbrief&utm_content=1352430_51473_20250130&utm_medium=email&utm_source=nieuwsbrief&utm_term=A