Bellingcat over het ziekenhuisdrama in Gaza: ‘De lezer mag uitmaken wat aannemelijk is’

Bron: nieuwsbrief Trouw 20.10.2023, Joris Belgers

Bij onderzoekscollectief Bellingcat, dat probeert uit te vinden wat er afgelopen week gebeurde bij het Al-Ahli-ziekenhuis in Gaza, gaat het vaak genoeg niet om dé waarheid. Maar om de mate van aannemelijkheid.

Toen dinsdagavond het nieuws naar buiten kwam dat er vijfhonderd doden zouden zijn gevallen bij een luchtaanval door het Israëlische leger op een ziekenhuis in Gaza, krabde Foeke Postma zich achter de oren. Allereerst: die claim was afkomstig van Hamas. Van een partij in een oorlog. Een oorlog waarin informatie uiterst schaars is, en waarin ‘alles dat door beide kanten naar buiten wordt gebracht niet te vertrouwen is.’

Postma (32) is journalist bij onderzoekscollectief Bellingcat, dat op basis van openbare bronnen zoals foto’s, video’s, socialemediafilmpjes en satellietbeelden de lezer wil voorschotelen wat er bij dit soort situaties gebeurd zou kúnnen zijn. Hun onderzoek richtte zich al snel op de bomkrater. Na analyse van verschillende beelden en bronnen blijkt uit het stuk van Bellingcat dat er genoeg reden is om te twijfelen aan het narratief dat als eerste rondging: dat het hier om een Israëlische luchtaanval ging.

Postma en zijn collega’s bij Bellingcat doken vervolgens verschillende Telegramgroepen en Twitterkanalen in. Om zo veel mogelijk beelden te verzamelen. Die plaatsten ze naast openbare bronnen zoals satellietbeelden waarmee die beelden weer te verifiëren zijn. Op een gegeven moment hebben ze een verzameling betrouwbare beelden van dát moment – de explosie bij het ziekenhuis – samengesteld, waarmee ze een inschatting kunnen maken van de mogelijke scenario’s.

“Inmiddels, na ons werk in Oekraïne, hebben we enige ervaring met het analyseren van dit soort explosies. Je raakt bekend met wat je kunt verwachten bij bepaalde raketinslagen. En als we het zeker willen weten, halen we ballistisch experts erbij.”

Kan dat wel?

Terug naar dinsdagavond. Wat Postma meteen opviel was het enorme dodental: vijfhonderd. “Ik moet dan altijd aan 9/11 denken. Dat waren twee enorme wolkenkrabbers. Twee Boeings. En daarbij vielen… 2700 doden? Als het in Gaza een vijfde daarvan was, dan moest het alsnog iets gigantisch zijn. Kan dat überhaupt wel? En wie is daarvoor verantwoordelijk?”

Vooringenomen

Mensen, dus. Die vooringenomen kunnen zijn. “Dat is waar. Ja, een expert kan inderdaad vanuit partijdigheid zeggen dat een gemiddelde Israëlische vliegtuigbom niet zo’n krater zal nalaten. We zullen dat vervolgens nooit concluderen als dé waarheid. Maar je kunt de lezer vervolgens wel geverifieerde beelden van vergelijkbare kraters van Hamas-raketten voorschotelen, of het juist vergelijken met beelden van kraters van de vliegtuigbommen waarmee het Israëlische leger normaliter bombardeert. Een claim van experts, hoe we ze ook vertrouwen, wordt op die manier altijd gesubstantieerd. En we laten het vervolgens aan de lezer om te bedenken wat aannemelijk is.”

Het artikel op de site van Bellingcat is niet voor niets feitelijk en kort, want heel veel feiten zijn er op dit moment nog niet. “Idealiter zouden we beelden van munitiescherven willen hebben, waardoor we meer zouden kunnen weten over waar de bom of raket vandaan komt. We wachten echt op het harde bewijsstukje. Maar dat is er niet, of nog niet.”

Inderdaad: het zou heel goed kunnen dat de waarheid over het aantal doden of waarvandaan de explosie kwam nooit boven tafel komt. “Maar we hebben wel een opeenstapeling van dingen die we wél weten. Er is de video van de raket, we hebben de krater die niet van een vliegtuigbom lijkt te zijn.” Bellingcat pretendeert niet de waarheid te kunnen vertellen, Postma heeft het liever over de mate van aannemelijkheid.

Meer zelfreflectie bij de media

Zo ging Bellingcat ook te werk in de zaak rond Shireen Abu Akleh, de Al Jazeera-journalist die vorig jaar op de Westelijke Jordaanoever dodelijk werd getroffen. Israël ontkende aanvankelijk betrokkenheid maar zei later dat Abu Akleh ‘hoogstwaarschijnlijk door een Israëlische kogel werd geraakt’. “Heel secuur hebben we toen gezegd dat zij in de schootslijn stond van Israëlische troepen; en dat het geluid van het geweerschot dat we analyseerden overeenkwam met de afstand tot die troepen”, vertelt Postma. “Dát melden we. En dan is het aan de lezer om daar conclusies uit te trekken.”

Namen grote media dinsdag het nieuws te snel over? “Nou… ik begrijp dat je als nieuwsmedium moet berichten over wat er op dit moment aan de hand is. En dat informatie in het begin zo beperkt is dat media wel moeten leunen op Hamas of Israëlische voorlichters. Maar ik denk wel dat veel media wat meer aan zelfreflectie zouden kunnen doen over de manier waarop ze dat doen.”

https://www.trouw.nl/buitenland/bellingcat-over-het-ziekenhuisdrama-in-gaza-de-lezer-mag-uitmaken-wat-aannemelijk-is~be04998c/